اسباب غلوپیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و ائمه طاهرین (علیه‌السلام) با دو شیوه مهم با پدیده غلو برخورد می‌نمودند. نخست آن‌که عقاید حقه اسلام و خصوصاً مذهب اثناعشری را برای جویندگان حقیقت بیان می‌نمودند و این مهم با محوریت و مرکزیت توحید و یکتاپرستی و تبیین اصول و چهارچوب آن و هم‌چنین مشخص ساختن اصول و پایه‌های نبوت و امامت و چگونگی ارتباط پیامبر و امام با خداوندگار جهان صورت می‌پذیرفت. شیوه دوم ایستادن در مقابل حرکات منحرف غلوکنندگان و برخورد با آنان و احمقانه و دون شمردن تفکراتشان و یا بهتر بگوییم تخیلاتشان انجام می‌گرفت. راه‌های رهایی از غلو و غوطه‌ور نشدن در دامنه چنین استضعاف فکری در امور زیر تجلی پیدا می‌کند: ۱. تمسک به ثقلین یعنی کتاب خدا و خاندان پیامبر؛ ۲. شناخت اسباب و عللی که منجر به پیدایش غلو می‌شود، و دوری از چنین عللی چون جهل و محبت افراطی؛ ۳. اعتماد ننمودن بر روایاتی که غلوگویان راویان و ناقلان آنهایند؛ ۴. توجه داشتن به توطئه‌ها و دسیسه‌های جهت داری که دشمنان برای انتشار و پخش چنین افکار مسمومی‌در مراکز و مجامع اسلامی ساخته و پرداخته کرده‌اند؛ توطئه‌هایی چون ایجاد فرق بابیه، بهائیه، قادیانیه و غیره که از سوی روسیه، انگلستان و صهیونیسم پشتیبانی و حمایت شده و می‌شوند. ۱ - اسباب غلوهنگامی که اسباب و اهداف غلو را شناختیم، قطعاً گستره و دامنه خطر پنهان‌شده را در درون آن خواهیم شناخت؛ ازاینرو اسباب غلو، عبارت‌اند از: ۱. محبت افراطی و بیش از حد؛ ۲. انحطاط فکری و بینش سطحی پایین؛ ۳. آرزوها و طمع‌ورزی‌ها و غارت اموال مردم. ۱.۱ - توضیحمیتوان به جرئت گفت انگیزه بعضی غلات در اظهار غلو، طمع‌ورزی در اموال مردم و تسلط بر حقوق شرعی بوده که ائمه (علیهم‌السلام) در برخی روایات به این صفت اشاره نموده‌اند. امام حسن عسکری در مذمت بعضی از غلوکنندگان چنین می‌فرمایند: "لعنت خدا بر آنان که به نام ما اموال مردم را تصاحب می‌نمایند." و این مهم نزد اصحاب و پیروان راستین امامان شیعه نیز آشکار و واضح بوده است. شریک بن عبدالله نخعی کوفی چنین می‌گوید: آنان (غلات) گروهی‌اند که احادیث دروغین به امام صادق نسبت می‌دادند تا اموال و دراهم مردمان را تصرف کنند. ۴. ناهنجاری‌های اخلاقی و بی‌مبالاتی نسبت به ارزش‌های اسلامی: برخی غلوگویان در پوشش غلو، حرام‌ها را حلال می‌کردند. ۵. تأویلات و تفاسیر غلط و غیر واقعی از متون دینی. ۶. عوامل تشکیلاتی و سازمان‌دهی شده؛ مانند نفوذ پیروان ادیان مختلف در میان مسلمانان سست‌ایمان، مسامحه و حتی همراهی حاکمان با غلوکنندگان و پشتیبانی و حمایت حاکمان از اعمال ویرانگر و منحرف از دین غلات همان‌گونه که در بابیه و بهائیه اتفاق افتاد. [۳]
منصوری، سعد متعب، الغلو و الموقف الاسلامی، ص۱۰۱ ـ ۱۱۶.
۲ - شیوه‌های رهایی از غلوبا استفاده از شیوه‌های مختلفی می‌توان از غلو رهایی جست که مهم‌ترین آن‌ها، عبارت‌اند از: ۲.۱ - تمسک به ثقلینتعریف دقیق و مشخص نمودن حدود و ثغور مرجعیت دینی و به کار بستن وصیت و سفارش مهم پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)؛ یعنی تمسک به ثقلین. اگر بخواهیم راه صحیح دین‌داری را از ضلالت و گمراهی بیابیم باید طبق وصیت نبی مرسل (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به کتاب و عترت تمسک جوییم؛ پرواضح است که تمسک جستن به کتاب و اهل بیت (علیهم‌السلام) با پی‌روی از عالمان عامل و پرهیزکار ـ که قرآن و عترت با به بهترین و کامل‌ترین وجه ممکن می‌شناسند ـ صورت تحقق پیدا می‌کند و مصداق آشکار چنین عالمانی، حکیمان و مراجع بزرگ دینی‌اند. ۲.۲ - شناخت جهلشناخت عللی که منجر به ظهور پدیده غلو می‌گردند که مهم‌ترین آن جهل است. جهل نقشی اساسی در ظهور و ایجاد بدعت و افکار منحرف ایفا می‌نماید؛ ازاینرو بر انسان لازم است در دو بُعد به سلاح علم مسلح گردد. بُعد اول همانا شناخت کامل و دقیق خداوند و اطلاع یافتن بر مراتب توحیدی است که به وسیله مراجعه و مطالعه همه‌جانبه عمیق و حقیقت‌طلبانه کتب عرفانی، فلسفی و کلامی معتبر که با قلم عالمان و اندیشمندانی تدوین و نگارش یافته باشد که درک کاملی از خدا، انسان و هستی داشته باشند. جنبه دوم شناخت ائمه (علیهم‌السلام) و مقام آنان نزد خداوند (البته منظور چگونگی رابطه آنان با خالق یکتا است) و شعار اصلی ائمه (علیهم‌السلام) که آن را مکرراً تکرار کرده‌اند، عبودیت و بندگی خدای یگانه است؛ ازاینرو امامان شیعه چراغ هدایت انسان به سوی خداوند و بندگان با کرامت حضرت حق‌اند. ۲.۳ - شناخت راویان غلوکنندهاعتماد نکردن بر روایاتی که راویان آن‌ها غلات بوده که لازمه این مهم، شناخت راویان غلوکننده در منابع علم رجال است. (مثل رجال کشی، طوسی و معجم الرجال الحدیث از خویی، ابوالقاسم). ۲.۴ - مقابله با افکار غلاتمقابله با افکار غلات است که به وسیله طرح افکار صحیح محقق می‌شود. ۲.۵ - دوری از محبت افراطیدوری از کشیده شدن به ورطه محبت افراطی، زیاده‌روی در محبت یا عدم درک صحیح از حدود و چهارچوب آن، باعث ایجاد افکار منحرف می‌گردد؛ ازاینرو ائمه، ما را از این راه نادرست بر‌حذر داشته‌اند. ۲.۵.۱ - روایتی از امام سجادامام زین‌العابدین در مذمت این‌گونه محبت چنین می‌فرمایند: "همانا یهود دوست داشتند، عزیر (علیه‌السلام) را تا آن‌جا که چه سخنان غلو‌آمیزی درباره او نگفتند، در حالی که نه عزیر از ایشان بود و نه اینان از عزیر؛ و نصرانیان دوست می‌داشتند عیسی (علیه‌السلام) را و چه گفته‌های غلوآمیز درباره او بر زبان جاری نکردند، در حالی که نه عیسی از ایشان بودند و نه عیسی (علیه‌السلام) از اینان و همین سنت نیز در مورد ما جاری خواهد گردید. گروهی از شیعیان، ما را دوست خواهند داشت، تا آن‌جا که می‌گویند آن‌چه یهودیان درباره عزیر (علیه‌السلام) گفتند و آن‌چه نصرانیان درباره عیسی گفتند، پس اینان از ما نیستند و ما نیز از ایشان نیستیم." ۲.۶ - آگاهی از توطئه‌های دشمنانهوشیاری و دقت نظر در سازمان‌دهی و تغذیه فکری و پشتیبانی همه‌جانبه دشمنان در طرح افکار منحرف؛ ازاینرو بر ما لازم است آگاهی کامل و دقیقی از توطئه‌ها و دسیسه‌های دشمنان در طراحی و پرورانیدن افکار مخرب و منحرف در محافل جامعه اسلامی داشته باشیم. ایجاد فرقه بابیه و بهائیه از مصادیق بارز چنین توطئه‌ها و سازمان‌دهی شوم دشمنانی چون روسیه و انگلستان هستند. نقش سفارت انگلیس و روسیه در حمایت و پشتیبانی از بابیه و بهائیه در تاریخ ثبت شده [۵]
همتی، همایون، بابیون و بهائیون، ص۳۷-۳۸.
همان‌گونه که نقش سفارت بریتانیا در حمایت از فرقه قادیانه در هند محفوظ است. [۶]
ابوالاعلی مودودی، المسئلة القادیانیة، ص۷۶.
[۷]
شهرستانی، هبة الدین، المعجزة الخالدة، ص۱۷.
۲.۶.۱ - بیان یک نکتهالبته نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت، آن است که باید با موشکافی و دقت نظر علمی غلو را از غیر غلو تشخیص داد؛ چراکه پاره‌ای از قضایا و مسائل که در نگاه ابتدایی غلو فرض می‌شوند مانند فرض پنجم در کلام مرحوم سبزواری، غلو نبوده و حتی دارای معانی بسیار عمیق و دقیق در معارف اسلامی‌اند که با دقت و تفکر، شناسایی آن از غلو میسر خواهد بود. ۳ - پانویس
۴ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «غلو درباره اهل بیت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۱. |